اگر بخواهیم برای مرحله‌ای که قرار است نسل بعد از نسل فردا ـ خردسالان کنونی ـ در آن زندگی کنند نامی بگذاریم، شاید بهترین عنوان، «چالش ایمان و پایداری بر دین» باشد. در سال‌های اخیر سوالات وجودی و مسببات آن را رصد کرده‌ام و از خلال آن متوجه امور بسیاری در رابطه با مسئلهٔ شک و سوالات وجودی شده‌ام. افزون بر تامل در جریان حوادث که به شکل مستقیم یا غیر مستقیم به حالت ایمان و دین‌داری در ارتباط است. از خلال همهٔ این موارد چیزی که برای من آشکار شد این است که این چالش در حال صعود است و آن‌چه در آینده رخ خواهد نمود از این حالات الحاد پراکنده خطرناک‌تر خواهد بود و لغزش‌گاه‌های ارتداد از اسلام بیش از هروقت دیگری به جوان‌ها نزدیک خواهد بود.
این نگاه من نه از روی بدبینی و منفی‌نگری بلکه از باب آینده‌نگری بر اساس آن‌چه امروز رخ می‌دهد و آثار نزدیک آن است. اما خداوند به شرایط کنونی و آن‌چه رخ خواهد داد آگاه‌تر است.
مورد بسیار مهم، این است که در فهم حجم مشکل و به راه انداختن فعالیت‌هایی در راه استحکام ایمان و یقین در دل و جان فرزندان نسل فردا و نسل‌های بعد تاخیر نکنیم.
چنان‌که ضروری است اهل خیر هر آن‌چه لازم است را برای راه‌اندازی و کمک به پروژه‌هایی در راستای استحکام هویت و ثوابت مسلمانان فراهم سازند.
برای عبور از این چالش بزرگ، توصیه‌هایی برای نسل فردا دارم:
۱ـ توجه به مطالعهٔ کتاب‌هایی که ایمان و یقین را با دلیل و برهان قوی می‌سازد و به فضل الهی این کتاب‌ها در حال افزایش است و کتابخانهٔ اسلامی هم‌اکنون مملو از نوشته‌هایی است که به تقویت یقین و تثبیت ایمان پرداخته‌اند و حتی امروزه مراکزی علمی بخشی از تولیدات خود را به پوشش این قضیه معطوف کرده‌اند؛ مراکزی همانند مرکز تکوین و مرکز دلائل و مرکز رواسخ و مرکز تبصیر و دیگر مراکز علمی ـ تحقیقاتی.
از کتاب‌های خوب و مناسب در این زمینه: کتاب «النبأ العظیم» محمد دراز است. همچنین من سه کتاب ساده‌فهم برای تحقق این هدف برای جوانان نسلِ پیش رو نوشته‌ام به عناوین: «محاسن اسلام»، «نمای کامل» و «سابغات».[۱]
باید به این اشاره کنم که تقویت یقین به این شکل نیست که شخص در پی شبهات باشد و به آن پاسخ دهد یا خود را مشغول به سخنان ملحدان و شک‌اندازان کند، بلکه مطلوب شناخت دلایل و براهین حق و عمل به مقتضای آن است. اما در مورد شبهات، آشنایی با اصول شبهات شناخته شده پس از فهمیدن عقیده و باور صحیح ـ نه برعکس ـ کافی است و این آشنایی باید از طریق منابع مورد اطمینان صورت بگیرد. بسیار بودند کسانی که شور زیادی برای پاسخ دادن و جدل با اهل شبهه داشتند بی‌آنکه مبنای علمی و عقیدتی صحیحی داشته باشند و در پایان فرجامی نداشتند جز زیان و سرگشتگی.
۲ـ توجه به ساختار علمی شرعی، به این صورت که حداقل مرحلهٔ اصول و اساسیات علوم را به پایان برساند. در موضوع «آشفتگی معرفتی» به بیان مراحل مطالعه و تحصیل شرعی خواهیم پرداخت.
۳ـ اهمیت ویژه به علوم حدیث و اصول فقه. این دو علم اگر به شکل درستی فهمیده شوند و همراه با آن به صورت عملی تمرین و به کار برده شوند سهم بزرگی در تشکیل ذهنیت شرعی منظم و ساختارمند خواهند داشت که به راحتی نمی‌توان با شبهات و سخنان آراسته آن را فریب داد.
۴ـ توجه خاص به معجزهٔ اسلام، یعنی قرآن.
انسان هر چه بیشتر از نظر حفظ و فهم و تلاوت و تدبر و عمل به قرآن نزدیک شود ایمانش نیز افزون شده و درهای هدایت و توفیق به رویش گشوده می‌شود. از پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ ثابت است که فرمودند: «هر که از آن پیروی کند بر هدایت است و هر کس ترکش کند بر گمراهی خواهد بود».[۲]
یکی از بهترین شیوه‌های رابطه با قرآن این است که روزانه مقدار به‌خصوصی از قرآن برای قرائت و تدبر تعیین شود و بهتر آن است که مدارسهٔ قرآن همراه با دوستان صالح باشد تا ایمان و احکام و عبرت‌های آیات فهمیده شود و این یکی از بهترین روش‌هایی است که برای تثبیت ایمان و یقین مفید خواهد بود.
همچنین در روند استحکام یقین به قرآن پیشنهاد می‌کنم به برنامه‌ها و کتاب‌هایی که به باب بلاغت قرآن و معجزه و اسرار و شگفتی‌های آن پرداخته است توجه شود. از میان معاصران یکی از کسانی که به این جنبه توجه نشان داده دکتر فاضل السامرائی است که کتاب‌های خوبی در این زمینه دارد. متقدمان نیز توجه بسیاری به باب اعجاز قرآن داشته‌اند. البته منظور من اینجا اعجاز علمی نیست زیرا اعجاز قرآن پیش از دوران جدید نیز ثابت بوده است و پیشینیان کتاب‌های بسیاری در این باب تالیف کرده‌اند، هرچند به دلیل فاخر بودن زبان این کتب و دشواری آن کمی دیر فهم است هرچند می‌شود از طریق مطالعهٔ دست جمعی و مدارسه فهم آن را آسان‌تر کرد.
از بارزترین کتبی که در این باب نوشته شده: «بیان إعجاز القرآن» خطابی و «إعجاز القرآن» باقلانی و «دلائل الإعجاز» گرگانی است که هر چند بسیار مفید است اما برای مبتدیان سخت‌تر از کتب پیشین است و بهتر است پیش از مطالعهٔ این کتاب، سخنرانی «إعجاز القرآن عند المتقدمین ـ اعجاز قرآن نزد متقدمان» از احمد السید را گوش دهید.
۵ـ ثبت نام در برنامهٔ «صناعة المحاور»[۳] برای افراد شانزده ساله به بالا. هدف این برنامه تربیت ذهنیت شرعی برهان‌گرا است و به تثبیت اصول و قواعد شرعی اهتمام می‌ورزد. این برنامه تماما اینترنتی است و در مدت تقریبا ۱۸ ماه به پایان می‌رسد.
۶ـ مطالعهٔ کتبی که به نقد فرهنگ غالب ـ تمدن مادی غرب ـ پرداخته زیرا سقوط ارزش این تمدن در درون انسان الزاما به سقوط شبهات و اشکالات و تاثیرات آن نیز منجر می‌شود که خیر بزرگی را در بر دارد.
توسعهٔ اندیشه‌ورزی صحیح و تقویت حس منتقدانهٔ معتدل که در موضوع پیش رو به تفصیل دربارهٔ آن سخن خواهم گفت.
احمد السید ـ ترجمه: احمد معینی
[۱] ترجمهٔ این کتاب‌ها توسط مرکز تحقیقات اسلامی بینش در حال انجام است و به تدریج منتشر خواهد شد. (مترجم)
[۲] صحیح مسلم (۲۴۰۸).
[۳] این برنامه یک دورهٔ علمی اینترنتی است که برای افراد مسلط به زبان عربی بسیار مناسب است. البته علاقمندان باید حتما در آغاز هر دوره نسبت به ثبت نام اقدام کنند و ثبت نام در میانهٔ دوره امکان پذیر نیست. (مترجم)