امروز در یکی از شبکه‌های تلویزیونی شنیدم که یکی از سرودخوانان در سرودی پیامبر ما صلی الله علیه وسلم را اینگونه توصیف کرد: «ماه است سرور ما محمد…»… اما در ادامه این بخش از سرود او توجهم را جلب کرد که گفت: «او سایه‌ای نداشت، بلکه نور بود!»
با خود گفتم: اگر فقط گفته بود: پیامبر ما نور است، می‌شد گمان نیک برد و سخن ایشان را بر معنای مجازی حمل کرد زیرا رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ نوری هستند که با رسالت و دعوت و سنت‌هایشان تاریکی‌های جاهلیت و شرک و خرافه را نابود کردند.
و بلکه الله سبحانه و تعالی محمد ـ صلی الله علیه وسلم ـ را به عنوان چراغ روشنگر توصیف نموده که به واسطهٔ ایشان خلق را به سوی هدایت و توحید و راه نجات راهنمایی می‌کند.
الله تعالی می‌فرماید:
﴿يا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنّا أَرسَلناكَ شاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذيرًا (۴۵) وَداعِيًا إِلَى اللَّهِ بِإِذنِهِ وَسِراجًا مُنيرًا﴾ [احزاب: ۴۵ ـ ۴۶]
(ای پیامبر ما تو را [به عنوان] گواه و بشارتگر و هشدار دهنده فرستادیم (۴۵) و دعوت کننده به سوی الله به فرمان او و چراغی تابناک).
امام ابوبکر رازی جصاص در کتابش «أحکام القرآن» می‌گوید:
«پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ چراغی تابناک نامیده شده‌اند که این تشبیه ایشان به چراغی است که اشیا را در تاریکی روشن می‌سازد؛ زیرا ایشان در حالی مبعوث شدند که زمین در تاریکی‌های شرک به سر می‌برد… همچنانکه قرآن، نور و هدایت و روح نامیده شده و جبرئیل علیه السلام روح نامیده شده؛ زیرا جانداران با روح زنده‌اند و همه‌ٔ اینها مجاز و استعاره و تشبیه است».
اما این حرف آن منشِد که «او سایه ندارد» به مثابهٔ قرینه‌ای است که مانع از مجاز دانستن سخن اوست و نشان می‌دهد منظور او همان نور مادی است زیرا برخی از طوایف تا امروز معتقدند که رسول الله صلی الله علیه وسلم از نور آفریده شده و سایه ندارد و پیروان خود را بر اساس همین اعتقاد فاسد بار می‌آورند.
حال آنکه رسول الله صلی الله علیه وسلم بشری است همانند ما از این جهت که ایشان نیز از فرزندان آدم هستند که خداوند او را از گل آفرید و از این جهت که ایشان نیز همانند ما به آب و غذا نیاز دارند و همانند ما خسته می‌شوند و می‌خوابند و بیمار می‌شوند و…
جز آنکه الله متعال ایشان را با رسالت و وحی و عصمت برگزیده و بر دیگر پیامبران و دیگر بنی‌آدم برتری داده‌اند.
﴿قُل إِنَّما أَنا بَشَرٌ مِثلُكُم يوحى إِلَيَّ أَنَّما إِلهُكُم إِلهٌ واحِدٌ فَمَن كانَ يَرجو لِقاءَ رَبِّهِ فَليَعمَل عَمَلًا صالِحًا وَلا يُشرِك بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا﴾ [کهف: ۱۱۰]
(بگو من هم مانند شما بشری هستم و[لی] به من وحی می‌شود که خدای شما خدایی یگانه است. پس هرکه به دیدار پروردگارش امید دارد باید به کار نیک بپردازد و هیچ‌کس را در پرستش پروردگارش شریک نسازد)
﴿قُل إِنَّما أَنا بَشَرٌ مِثلُكُم يوحى إِلَيَّ أَنَّما إِلهُكُم إِلهٌ واحِدٌ فَاستَقيموا إِلَيهِ وَاستَغفِروهُ وَوَيلٌ لِلمُشرِكينَ﴾ [فصلت: ٦]
(بگو: من بشری چون شمایم جز اینکه به من وحی می‌شود که خدای شما خدایی یگانه است، پس مستقیما به سوی او بشتابید و از او آمرزش بخواهید و وای بر مشرکان).
و این سخن از خود ایشان بسیار نقل شده که فرمودند: «من بشر هستم»!
بنابراین از آنجایی که پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ از جنس بشر هستند بنابراین ایشان نیز از طریق تناسل به دنیا آمده‌اند و اصلشان از خاک است نه آنطور که غالیان و جاهلان ادعا می‌کنند که ایشان از نور آفریده شده. بلکه ملائکه از نور خلق شده‌اند چنانکه از پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ در صحیح مسلم نقل شده است.
و هر آنچه دربارهٔ پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ نقل شده مبنی بر اینکه ایشان از نور آفریده شده‌اند یا سایه ندارند، دروغ محض است.
زشت‌تر از آن ادعای برخی است که پیامبر خدا علیه الصلاة والسلام از نور خداوند آفریده شده که گویا ایشان بخشی از خداوند است و این سخن دروازهٔ شر بزرگی است که غالیان و باطنیان و عقاید محلدانه و حلول و وحدت وجود از آن وارد شده است.
الله متعال ما را از غلو و زیاده‌روی برحذر داشته و خطاب به اهل کتاب می‌فرماید:
﴿يا أَهلَ الكِتابِ لا تَغلوا في دينِكُم وَلا تَقولوا عَلَى اللَّهِ إِلَّا الحَقَّ ..﴾ [نساء: ۱۷۱]
(ای اهل کتاب در دین خود غلو نکنید و دربارهٔ الله جز [سخن] حق نگویید).
و می‌فرماید:
﴿قُل يا أَهلَ الكِتابِ لا تَغلوا في دينِكُم غَيرَ الحَقِّ وَلا تَتَّبِعوا أَهواءَ قَومٍ قَد ضَلّوا مِن قَبلُ وَأَضَلّوا كَثيرًا وَضَلّوا عَن سَواءِ السَّبيلِ﴾ [مائدة: ۷۷]
(بگو: ای اهل کتاب در دین خود به ناحق گزافه‌گویی نکنید و از پی هوس‌های گروهی که پیش از این گمراه گشتند و بسیاری [از مردم] را گمراه‌کردند و [خود] از راه راست منحرف شدند، نروید).
پیامبر ما ـ صلی الله علیه وسلم ـ نیز نسبت به غلو هشدار داده فرموده‌اند: «برحذر باشید از غلو در دین؛ زیرا کسانی که پیش از شما بودند به سبب غلو در دین نابود شدند». (السلسة الصحیحة).
همچنانکه از غلو دربارهٔ شخص خودشان ـ علیه الصلاة والسلام ـ و بیان آنچه در ایشان نیست یا باعث می‌شود ایشان از مرتبهٔ بشری فراتر روند یا برخی از ویژگی‌های خدایی به ایشان عطا گردد برحذر داشته‌اند. ایشان می‌فرماید: «چنانکه نصرانیان دربارهٔ عیسی بن مریم زیاده‌روی کردند در بزرگداشت من زیاده‌روی نکنید، زیرا همانا من بندهٔ الله و فرستادهٔ اویم» (متفق علیه).
عدنان طلافحه ـ ترجمه: احمد معینی