شیخ ابراهیم السكران در کتاب «مآلات الخطاب المدني/ پیامدهای گفتمان مدنی» به تحلیل دقیق تغییرات گفتمان مدنی اسلامی پس از حوادث تاریخی سال ۲۰۰۱ و به ویژه سقوط بغداد در سال ۲۰۰۳ می‌پردازد. او نشان می‌دهد که این گفتمان به سمت نوعی سکولاریسم آشکار گرایش یافته است.
نویسنده توضیح می‌دهد که برخی از نویسندگان مدعی گفتمان مدنی، نقش دین در زندگی عمومی را عملاً کنار گذاشته‌اند، به مخالفت با فتاوای دینی پرداختند و به ستایش قدرت‌های سیاسی مشغول شدند. آنان به زبان ایمانی بی‌اعتنا شده و بُعد غیبی تحلیل‌ها را نادیده گرفته‌اند.
این گروه با زبان تحریک‌آمیز، وقایع امنیتی را به مؤسسات دینی نسبت می‌دهند و با نگاهی تحقیرآمیز، دستاوردهای فکری و فرهنگی اسلامی را کوچک می‌شمارند. آنان به بازتفسیر سیاسی میراث اسلامی به شیوه‌ای سکولار پرداخته و حتی منابع حدیثی معتبر را زیر سؤال برده‌اند.
در مقابل، این قلم‌ها در برخورد با مخالفان راه‌حل اسلامی، لحنی نرم و دلنشین دارند. آن‌ها آزادی بیان مخالفان را می‌ستایند و با مهربانی از آثار ضد دینی و ضد اخلاقی حمایت می‌کنند، در حالی که به شکلی افراطی از فرهنگ غربی تجلیل می‌نمایند.
نویسنده اشاره می‌کند که این جریان در حالی که با شدت به مؤسسات اسلامی می‌تازد، در برابر تمدن غربی و تجارب سکولار اروپا همچون عصر روشنگری، با اغراق و تحسین برخورد می‌کند و بی‌محابا تجربیات تاریخی آنان را به جوامع اسلامی تعمیم می‌دهد.
از نگاه السكران، این تناقض در رفتار، ناشی از یک خودکم‌بینی عمیق در برابر غرب است. این افراد به جای نقد استعمار و سلطه‌ی غرب، خطاهای مقاومت اسلامی را برجسته می‌کنند و به جای دفاع از هویت اسلامی، خواهان مقابله مسالمت‌آمیز با اشغالگران می‌شوند.
نویسنده ادامه می‌دهد که بخش بزرگی از این انحراف ناشی از بحران فکری این نویسندگان و تأثیرپذیری‌شان از نظریه‌های سکولاریستی معاصر است. آنان از طرح سؤالات وجودی درباره دین و سنت‌های دینی، به بحران هویتی دچار شده‌اند.
به باور السكران، گفتمان مدنی جدید، نه تنها به بازسازی جامعه اسلامی کمکی نکرده، بلکه عملاً به تضعیف بنیادهای آن انجامیده است. این گفتمان فاصله خود را از اصول دین زیاد کرده و در دام تجددگرایی سطحی افتاده است.
مطالعه این کتاب، اهمیت زیادی در شناخت انحرافات گفتمان مدنی معاصر دارد و مسلمانان باید هوشیارانه به بازنگری در معیارهای خود برای داوری درباره دین و فرهنگ خود بپردازند.
در مجموع، کتاب «مآلات الخطاب المدني/ پیامدهای گفتمان مدنی» نگاهی نقادانه و هشداردهنده به مسیری دارد که برخی مدعیان تجدید فکر دینی طی کرده‌اند؛ مسیری که به جای اصلاح، بیشتر به استحاله ارزش‌های اسلامی در فرهنگ سکولار غربی انجامیده است.
📚 پیامدهای گفتمان مدنی
✍🏼 نویسنده: ابراهیم السکران
🔹 مترجم: واحد ترجمۀ بینش
📑 تعداد صفحه: ۶۳۰ صـ
🗞 ناشر: مرکز مطالعات اسلامی بینش و مؤسسۀ برهان
دانلود: PayamadGoftmanMadani