﴿قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاء فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ﴾ [بقره: ۱۴۴]
«ما [به هر سو] گردانیدن رویت در آسمان را به خوبی می‌بینیم، پس تو را به قبله‌ای که بدان خشنود شوی برگردانیم، پس روی خود را به سوی مسجدالحرام کن».
پیامبر ﷺ به قصد اندیشه و تدبر بسیار به آسمان می‌نگریست؛ و این از جمله عباداتی است که کمتر کسی انجامش می‌دهد. اگر به آسمان بنگرند از روی شگفتی و یا تفریح است نه بزرگداشت خالق با اندیشه در عظمت مخلوقش.
الله متعال بسیار ذکر نموده که خلقت آسمان‌ها و زمین نشانه‌ای است برای صاحبان خرد:
﴿إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لآيَاتٍ لِّأُوْلِي الألْبَابِ﴾ [آل عمران: ۱۹۰]
«بدون شک در آفرینش آسمان‌ها و زمین و در پی یکدیگر آمدن شب و روز نشانه‌هایی برای خردمندان است».
پروردگار متعال با خلقت این دو بر ربوبیت و الوهیت خود دلیل می‌آورد:
﴿وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ﴾ [عنکبوت: ۶۱]
«و اگر از آنان بپرسی چه کسی آسمان‌ها و زمین را آفریده و خورشید و ماه را رام کرده است، حتما خواهند گفت: الله».
نگاه و تفکر در یک چیز بزرگ باعث می‌شود آفریده‌های کوچکتر در نگاه انسان حقیر جلوه داده شود، بنابراین خداوند بنابر «قیاس اولیٰ» یک چیز بزرگ را بر یک چیز کوچکتر از آن قیاس می‌کند، مانند آنجا که می‌فرماید:
﴿أَوَلَيْسَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِقَادِرٍ عَلَى أَنْ يَخْلُقَ مِثْلَهُم بَلَى وَهُوَ الْخَلَّاقُ الْعَلِيمُ﴾ [یس: ۸۱]
«آیا کسی که آسمان‌ها و زمین را آفریده توانا نیست که [باز] مانند آنها را بیافریند؟».
و می‌فرماید:
﴿لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ﴾ [غافر: ۵۷]
«بی‌شک خلقت آسمان‌ها و زمین بزرگتر از آفرینش مردم است».
الله متعال غالبا آسمان‌ها را پیش از زمین ذکر می‌کند زیرا خلقت آسمان‌ها عظیم‌تر و چشم‌گیرتر و پندآموزتر است و گاه به صورت نادر زمین را مقدم بر آسمان یاد می‌کند.
نگاه به آسمان عبادت است:
از جمله موارد قطعی این است که نظر به آسمان از روی تفکر و عبرت یک عبادت بسیار بزرگ است و پیامبر ﷺ نیز بسیار به آسمان می‌نگریست؛ در صحیح مسلم از حدیث ابوموسی رضی الله عنه روایت شده که گفت: نماز مغرب را با رسول الله ﷺ به جای آوردیم، سپس گفتیم: بنشینیم تا نماز عشا را همراه ایشان ادا کنیم. راوی می‌گوید: نشستیم، پس ایشان نزد ما آمد و فرمود: «هنوز اینجا هستید؟» گفتیم: ای رسول الله، مغرب را با شما ادا کردیم و سپس گفتیم می‌نشینیم تا نماز عشا را همراه شما به جای آوریم. فرمود: «خوب کردید». سپس سر خود را به آسمان بلند کرد و فرمود: «ستارگان امان آسمان هستند، پس هرگاه ستارگان روند آنچه بر آسمان وعید داده شده رخ می‌دهد، و من امان یاران خود هستم و هرگاه روم آنچه وعید داده شده‌اند رخ خواهد داد، و و اصحابم امان امت منند، پس هرگاه روند آنچه وعید داده شده‌اند رخ می‌نماید» (۲۵۳۱).
نگاه به آسمان حاوی حکمت‌های با ارزشی است، از جمله:
اولا: تفکر و تدبر و عبرت.
دوم: اظهار نیاز و فقر و ضعف [در برابر پروردگار]، هر چند انسان آن را به زبان نیاورد.
سوم: حسن ظن به الله، گویا انسان منتظر نزول خیری از جانب اوست. مانند کسی که بر کوهی بالا رفته و منتظر آمدن کسی است.
پیامبر ﷺ نیز نگاهش را در آسمان می‌گرداند و با گمان نیک به الله منتظر تغییر قبله بود و به پاسخ او خوش‌بین بود.
چهارم: یگانگی الله در ربوبیت (پروردگاری) و عبادت. مدبر این افلاک امکان ندارد جز یکی باشد و گردانندهٔ این افلاک با این نظام دقیقی که هزاران سال دچار هیچ اختلالی نشده یکی است.
پنجم: افزون شدن ایمان با مشاهدهٔ قدرت الله و خلقت عظیم و دقیق او.
ششم: تواضع انسان هنگام دیدن مخلوقی بزرگتر از خود. این باعث از بین رفتن خصلت تکبر و تهذیب نفس با شناخت قدر و اندازهٔ خود است.
هفتم: ترس و هیبت از الله، چرا که هرچه قدرت سرور بیشتر نمایان گردد بندگان بیشتر هیبت او را به دل می‌گیرند و از وی اطاعت کرده و از معصیتش می‌ترسند.
هشتم: اعتماد و توکل بر خداوند در تدبیر امور. مدبر این آفریدگان و پیش برندهٔ آن با این نظم دقیق بر تدبیر امور بنده تواناتر است.
نهم: ایمان به همهٔ صفات و نام‌های پروردگار. پروردگاری که آثارش در این آفریدگان قابل مشاهده است. صفاتی همچون عظمت و قدرت و روزی رسانی و تقدیر و لطف و جبروت و کبریا و عزت و انتقام و علو. خالق هم از نظر مکان و هم از نظر مکانت بالاتر از همهٔ مخلوقات است.
دهم: کوچکی و حقارت همه‌ی مستکبران زمین از جمله سلاطین و دیگر ستمگران که خود را از الله بزرگتر و والاتر می‌بینند و راه نیافتن ترس آنان به دل بنده هنگام تامل در عظمت و قدرت الله، و کوچک دیدن هر معبودی که بر روی زمین یا در آسمان به جای الله پرستش می‌شود.
آنچه از این آیه دانسته می‌شود، مستحب بودن نگاه به آسمان درحال دعا ـ به غیر از هنگام نماز ـ است، و این از سنت‌های ترک شده است. پیامبر ﷺ هنگام دعا به آسمان می‌نگریست چنانکه از ظاهر آیه مشخص است. ابن جریر طبری از ابن ابی جعفر از پدرش از ربیع روایت کرده که دربارهٔ آیهٔ ﴿قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاء﴾ گفت: یعنی: نگاه کردنت در آسمان. (تفسیر طبری: ۲/ ۶۵۷)
برگرفته از کتاب #التفسیر_والبیان لأحکام القرآن، با اندکی اختصار
اثر شیخ عبدالعزیز طریفی