عادت بیشتر مردم در برخورد با نعمت و آسایش اینگونه است که دچار چنان شادمانی شده که نعمت‌دهنده را به فراموشی می‌سپارند و هنگامی که الله آنها را به خاطر گناهانشان اندکی آزمایش میکند دلخور شده و نا‌امیدی شروع به رخنه‌کردن در دلهایشان میکند.
اما اگر تفکر کنند قطعا خواهند دانست همان ذاتی که عطا نموده است خودش نیز منع میکند و آنکه آزمایش میکند توان از بین بردن سختی‌ها و امتحانات را دارد و همه چیز به دست اوست و گناهانی که مرتکب شده‌ایم مسبب وضعیتی است که در آن قرار گرفته‌ایم تا بدینوسیله برخی از گناهانمان پاک شده و برخی از عذاب‌های سخت آخرتمان سبک شود و الله از بسیاری از گناهان در می‌گذرد.
باید که دلها هنگام استفاده از اسبابی که الله مشروع نموده، دلبسته به مسبب الاسباب (الله متعال) باشند، بنابراین نباید اسباب را رها کرده و همچنین نباید بر اسباب توکل کنیم، بلکه اسباب را با توکل به مسبب آن ـ سبحانه وتعالی ـ برگرفته و به حکت وی در عملی شدن اسباب یا توقف تأثیرات آن باور داشته باشیم زیرا ما بندگانی هستیم که در معرض امتحان قرار گفته‌ایم.
{وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ إِذَا هُمْ يَقْنَطُونَ(۳۶) أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ} [ روم: ۳۶ – ۳۷]
(و چون مردم را رحمتى بچشانيم، بدان شاد مى‌گردند؛ و چون به [سزاى] آنچه دستاورد گذشته‌ی آنان است، صدمه‌اى به ايشان برسد، بناگاه نوميد مى‌شوند. (۳۶) آيا ندانسته‌اند كه [اين] الله است كه روزى را براى هر كس كه بخواهد فراخ يا تنگ مى‌گرداند؟ قطعاً در اين [امر] براى مردمى كه ايمان مى‌آورند عبرتهاست).
شیخ سعدی ـ رحمه الله ـ در تفسیرش می‌گوید:
الله متعال از طبیعت و ماهیت اکثر مردم در دو حالت آسایش و سختی خبر می‌دهد، به این صورت که هرگاه الله متعال از سوی خویش رحمتی را به آنها بچشاند از جمله سلامتی و بی‌نیازی و پیروزی و مانندش در اثر آن شادمان می‌شوند، شادمانی مغرورانه و نه شادمانی سپاسگزارانه و تشکر از نعمت الله.
{وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ} (و چون صدمه‌اى به ايشان برسد) یعنی حالتی که آن را خوش ندارند و آن {بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ} (به سزای آنچه دستاورد گذشته‌ی آنان است) از جمله گناهان. {إِذَا هُمْ يَقْنَطُونَ} یعنی از برطرف شدن و زوال این فقر و بیماری و مانندش مأیوس می‌گردند و این به خاطر جهل آنها و عدم شناختشان می‌باشد.
{أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ} (آيا ندانسته‌اند كه الله است كه روزى را براى هر كس كه بخواهد فراخ يا تنگ مى‌گرداند). بنابراین هنگامی که دانسته شود خوشی و ناخوشی از جانب الله آمده و فراخی و تنگی روزی بر اساس تقدیر اوست نا امیدی از بین رفته و هیچ جایی نخواهد داشت.
ای انسان عاقل تنها اسباب را نظاره نکن! بلکه نگاهت به را به مسبب آن معطوف دار، به همین دلیل الله متعال فرمود: {إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ} (قطعاً در اين [امر] براى مردمى كه ايمان مى‌آورند عبرتهاست) زیرا آنان همان کسانی‌اند که از فراخی و تنگی نعمت‌ها که توسط الله تعیین می‌گردد، عبرت گرفته و اینگونه حکمت الله و رحمت و بخشش او را فهمیده و می‌دانند که الله دلها را برای درخواست رزق و روزی به سوی خود جذب میکند.
ابو الهیثم محمد درویش ـ ترجمه: ابراهیم منصوری