شخص مؤمن چگونه می‌تواند قلبی سالم داشته باشد؟ چه گام‌ها و سفارشاتی در این زمینه دارید؟
پاسخ:
الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على نبينا محمد وعلى آله وأصحابه أجمعين. وبعد:
الله ـ سبحانه وتعالی ـ قلب‌ها را ظرفی برای نگه داشتن حقایق انسانی و طبیعت‌های بشری قرار داده است که اگر درست و اصلاح شود، انسان نیز اصلاح می‌شود و اگر تباه و فاسد گردد انسان نیز تباه می‌گردد.
رسول خدا ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرموده: «إن في الجسد مضغة إذا صلحت صلح الجسد كله وإذا فسدت فسد الجسد كله» صحیح مسلم.
یعنی: «همانا در بدن انسان پاره گوشتی وجود دارد که اگر اصلاح شود تمامی بدن اصلاح می‌شود و اگر فاسد شود تمامی بدن فاسد می‌شود».
همچنین الله متعال ما را از این امر آگاه نموده که در روز قیامت از هیچ بنده‌ای کردار نیکش را نمی‌پذیرد مگر اینکه با قلب سالم نزد الله آمده باشد. بنابراین قلب سالم تنها راه نجات از عذاب الله در روز قیامت است.
الله متعال از زبان ابراهیم ـ علیه السلام ـ فرموده است:
{يَوْمَ لَا يَنْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ (۸۸) إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ} [شعراء: ۸۸ ـ۸۹]
«آن روزی که اموال و اولاد، سودی نمی‌رساند. (۸۸) بلکه تنها کسی [نجات می‌یابد] که با دل سالم به پیشگاه الله آمده باشد.»
قلب سالم قلبی است که خالی از شبهه‌ها و خالی از شهوت‌ها باشد.
پیامبر خدا ـ صلی الله علیه وسلم ـ به ما خبر داده که «هر نوزادی بر اساس فطرت متولد می‌شود» صحیح مسلم.
بنابراین آن نوزاد با قلبی پاکیزه و طاهر متولد می‌شود سپس در معرض چیزهای مختلفی قرار می‌گیرد، همانگونه که پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرموده:«فتنه‌ها همانند تار و پود حصیر یکی یکی بر قلب‌ها اثر می‌گذارند پس قلب یا آن را پذیرفته و یا آن را رد می‌کند» صحیح مسلم
پس این خود شخص است که با یاری از الله عهده‌دار اصلاح قلب خویش شده و همچنین با انجام گناهان و معصیت‌ها‌ی پنهان و آشکار سبب تباهی آن می‌شود.
اگر درباره‌ی اصلاح قلب بپرسی پاسخت چنین است:
۱ـ بزرگ‌ترین گام در اصلاح قلب یکتاپرستی و درستی عقیده است. الله ـ سبحانه ـ درباره‌ی ابراهیم ـ علیه السلام ـ می‌فرماید:
{إِذْ جَاءَ رَبَّهُ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ} [صافات: ۸۴]
«وقتی که با قلب سالم (زدوده از شرک) رو به پروردگارش آورد».
در حالی که یکتاپرست و خالص بود. یعنی با یکتاپرستی و اخلاص به سوی پروردگارش رفت و به همین دلیل او خلیل الرحمن شد.
۲ـ همچنین محافظت قلب از افتادن در شبهه‌ها گامی اساسی و اصلی در اصلاح قلب است زیرا شبهات قلب را ویران و تباه می‌سازد.
به همین دلیل الله ـ سبحانه و تعالی ـ فرموده: {وَأُشْرِبُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ}«و، [مِهر ]گوساله در دلشان سرشته شد» یعنی به خاطر شبهه‌هایی که پراکنده بودند محبت گوساله در دلشان نوشانده شده بود.
۳ـ گام دیگر دوری از شهوت‌ها است چرا که شهوت‌ها تاریکی می‌آورند و در قلب انسان نقطه‌هایی ایجاد می‌کند که خیلی زود آن را تاریک می‌گرداند. الله متعال فرموده:
{فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا} [مریم: ۵۹]
«آنگاه، پس از آنان جانشينانى به جاى ماندند كه نماز را تباه ساخته و از هوسها پيروى كردند، و به زودى [سزاى] گمراهى [خود] را خواهند ديد»
انسان مؤمن اگر می‌خواهد قلب خویش را اصلاح کند باید هرگاه مرتکب گناهی شد به سوی توبه و استغفار بشتابد همانگونه که اگر روی لباسش چیزی بریزد فورا آن را می‌شوید. ملاحظه کرده‌اید که اگر شخص بلافاصله لباسش را بشوید از لباسی که اثر آلودگی بر آن مانده باشد راحت‌تر پاک شده و تمیز‌تر می‌شود. کسی که دچار گناه شده نیز باید اینگونه باشد و فورا به توبه و استغفار روی آورد. الله متعال می‌فرماید:
{وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَلَمْ يُصِرُّوا عَلَى مَا فَعَلُوا وَهُمْ يَعْلَمُونَ} [آل عمران: ۱۳۵]
«و آنان كه چون كار زشتى كنند، يا بر خود ستم روا دارند، الله را به ياد مى‌آورند و براى گناهانشان آمرزش مى‌خواهند ـ و چه كسى جز الله گناهان را مى‌آمرزد؟ ـ و بر آنچه مرتكب شده‌اند، با آنكه مى‌دانند [كه گناه است]، پافشارى نمى‌كنند.»
مؤمن نباید از رحمت الله ـ جل وعلا ـ نا امید شود و باید پیش از آنکه گناهانش فراوان گشته و او را هلاک کنند توبه نماید.
۴- ذکر و یاد الله متعال دارو و شفای قلب و سبب زنده ماندن آن است و قلبی که از یاد الله دور است تفاوتی با قلب مرده ندارد.
۵- اجازه بدهید که توصیه‌ی دیگری را برای کسانی که در پی اصلاح قلبشان می‌باشند مطرح کنم و آن توصیه: عفو و بخشش است. اینکه انسان عفو و گذشت داشته باشد و ببخشد.
زیرا اگر شخص خودش را به بخشش عادت دهد ـ چنانکه پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ و اصحاب ـ رضی الله عنهم ـ و علمای ما چنین بودند ـ نزد مردم محبوب شده و این کار در واقع باعث سلامتی قلب شده و از آن محافظت می‌کند. الله متعال فرموده:
{وَلَمَنْ صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ} [شوری: ۴۳]
«و هر كه صبر كند و درگذرد، مسلماً اين [خويشتن‌دارى، حاكى] از اراده‌ی قوى [در] كارهاست».
در پایان می‌گویم که قلب نیز مانند جسم انسان نیاز به غذا دارد و غذای قلب قرائت قرآن و تدبر در آن، عبادت‌های نفلی و عادت کردن به عبادت‌های پنهانی مانند صدقات و نمازهای شب و اخلاق نیکو است.
والله اعلم.
وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وآله وصحبه.
دکتر ناصر بن سلیمان العمر ـ ترجمه: ابراهیم منصوری