بسم الله الرحمن الرحیم
بخش اول:
الحمد لله رب العالمین، والصلاة والسلام علی نبینا محمد، وعلی آله وأصحابه أجمعین، اما بعد:
قطعا علم عقیده از سودمندترین علوم است زیرا ارزش و شرف یک علم به ارزش موضوعی بستگی دارد که درباره‌ی آن بحث می‌کند و علم عقیده به بیان حقوق الله متعال بر بندگانش و وظایف بندگان در توحید و یکتاپرستی می‌پردازد.
پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ خبر داده که گروهی در تفسیر قرآن با اکثریت مسلمانان مخالفت می‌کند بلکه کارشان به جنگ بر سر آن تفسیر می‌رسد.
از ابوسعید خدری ـ رضی الله عنه ـ روایت شده که گفت: «ما منتظر رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ نشسته بودیم که ایشان از خانه‌ی یکی از همسرانش بیرون آمد. پس با وی برخاستیم. در راه بند کفش (دمپایی) ایشان پاره شد به همین خاطر علی ـ رضی الله عنه ـ برای وصله زدن کفش ماند. رسول الله صلی الله علیه وسلم ـ حرکت کرد و ما نیز با او حرکت کردیم. سپس ایستاده و منتظر او (علی رضی الله عنه) ماند و ما نیز با او ایستادیم. فرمود: «همانا یکی از شما بر تفسیر این قرآن می‌جگند همانگونه که من به خاطر نازل شدن آن جنگیدم. پس در حالی که ابوبکر و عمر در میان بودند پرسیدیم آیا این شرف از آن ما می‌شود. فرمود: نه، او وصله زننده‌ی کفش است. راوی می‌گوید: پس نزد او رفته تا وی را بشارت دهیم اما گویی او این را شنیده بود»[۱]
و با گذشت زمان افرادی پدیدار شدند که منابع جدیدی را برای دریافت شریعت نوآوری کرده، یا اینکه روش‌های ساختگی در استدلال از مصادر شریعت بدعت‌گزاری کردند در نتیجه گمراه شده و گمراه کردند.
یکی از این نوآوری‌ها راه‌های جدید در برخورد با کتاب الله و تفسیر آن است که بر اهل علم و متخصصین واجب است از طریق روشی علمی و واضح احکام عقیدتی و حکم شرعی در چنین مسائلی را بیان کنند و به همین دلیل این پژوهش با عنوان «قرائت‌های معاصر در قرآن کریم» اسباب و نمودهای انحراف معاصر در استدلال است، که با عقیده‌ی اهل سنت مخالف می‌باشند.
پژوهش به این صورت تنظیم شده است:
مقدمه
مبحث اول: معنای مهمترین واژگان در عنوان پژوهش.
مبحث دوم: جایگاه قرآن نزد اهل سنت و جماعت و روش‌های آنان در استدلال از قرآن.
مبحث سوم: اسباب و نمودهای انحرافات در قرائت‌های معاصر قرآن کریم.
مبحث چهارم: نمونه‌هایی از مفاهیم قرائت‌های معاصر قرآن کریم.
خاتمه: مهمترین نتیجه‌‌ها و سفارش‌های پژوهش
هدف پژوهش:
هدف پژوهش را می‌توان به این صورت خلاصه کرد: بیان مجموعه‌ای از اسباب و نمودهای انحرافی معاصر در زمینه استدلال نزد مخالفین اهل سنت در نوشته‌های عربی و آشکار کردن آن از طریق قرائت‌های معاصر قرآن کریم.
مساله‌ی پژهش:
تلاش برای شناخت اسباب و نمودهای انحرافی در زمینه‌ی استدلال نزد کسانی که قرائت‌های معاصر از قرآن کریم دارند.
اهمیت موضوع و سبب انتخاب آن:
اهمیت و سبب انتخاب این موضوع در چند مورد نمایان می‌شود:
۱- خطر انحراف در منابع دریافت عقیده.
۲- خطر عدم مقید شدن به روش عرب در فهم کلام و روش صحابه و تابعین در تفسیر دلالت‌های قرآن و سنت، هنگام استدلال به منابع تلقی[۲].
۳-خطر تلبیس و پوشیده شدن حقیقت در روش‌هایی که قرائت معاصر برای مصادر تلقی و راه‌های استدلال دارد.
۴- افزایش تعدا کسانی که از این روش‌های منحرف متأثر شده و در رسیدن به حقیقت راه به بیراهه رفته‌اند زیرا این مناهج ادعا می‌کنند در برخورد با نصوص دینی به روش‌های علمی پایبند می‌باشند.
۵- اهمیت مشارکت در بیان انحراف این مناهج و هشدار به جامعه از لغزش‌گاه‌هایی که شخص مسلمان را از راه مستقیم منحرف می‌سازد.
منهج پژوهش:
این پژوهش از روش جمع‌آوری، استقراء و تحلیل بهره می‌برد به گونه‌ای که خواننده می‌تواند نصوص و شواهدی که این نسبت انحراف به صاحبانش را اثبات می‌کند مشاهده کند. همچنین اسباب و نمودهای این انحراف را بیان کرده و سپس صورت این انحراف را اگر پوشیده بود تحلیل می‌کند چرا که بسیاری از این انحرافات به مجرد اظهار و به تصویر کشیدنش نمایان می‌شود اما پاسخ تفصیلی به این انحرافات در این پژوهش گنجانده نشده و نیاز به عرصه‌ای دیگر دارد به اذن الله.
از الله درخواست می‌کنم که به من در این پژوهش توفیق و ثبات قدم عطا کرده و از نظر علمی چیزی را به پژوهش‌های شرعی بیفزایم.
مبحث اول: معنای مهمترین واژگان در عنوان پژوهش:
قرائت‌ها: قراءات در زبان عربی جمع کلمه‌ی قراءة می‌باشد که مصدر فعل «قرأ» است. معنای آن قبضه کردن و جمع‌آوری است و در اینجا مراد تلاوت است زیرا شخص قاری حروف و کلمات را جمع می‌کند[۳].
قرائت‌ها در اصطلاح:
اصطلاح قراءات که در این پژوهش مورد نظر است اصطلاحی جدید بوده که ارتباطی به معنای لغوی آن ندارد و برخی از پژوهشگران عقیده دارند که اصطلاح قراءة در نوشته‌های معاصر به عنوان جایگزینی برای مصطلحات تفسیر و تأویل و تدبر و مانند آن مطرح می‌شود[۴].
از مناسب‌ترین تعریف‌ها برای بیان قرائت‌های معاصر چنین است: کاربرد نظریه‌های نوین در تفسیر قرآن کریم[۵].
مسأله و مشکل موجود، به‌کار بردن روش‌های درست در تفسیر و فهم قرآن نیست بلکه مشکل، کاربرد روش‌هایی در تفسیر[۶] یا فهم[۷] قرآن است که نادرست بوده یا روش‌هایی است که درستی آن یا درستی روش استدلال به آن به اثبات نرسیده است. ؛از جمله باز گذاشتن دست مفسر در زمینه‌ی استفاده از مناهج غربی و اجرای آن هرگاه که با نص قرآنی مطابقت داشته باشد بدون در نظر گرفتن ربانی بودن مصدر قرآن[۸].
این نظریات به‌کار برده شده در تفسیر قرآن کریم حقایقی علمی نبوده بلکه نظریاتی می‌باشند که هنوز به اثبات نرسیده یا بطلان آن ثابت شده است.
به این صورت که صاحبان این نوع قرائت‌ها می‌خواهند انواع روش‌های جدید تحلیلی غربی را به اجرا درآورند تا عرصه را برای ایجاد تفکر تفسیری جدید از پدیده‌ی دینی باز بگذارند[۹]. پس نام این کار قرائت‌ها است نه یک قرائت.
معاصر: بیان می‌کند که این قرائت‌ها معاصر بوده و همگی با روش‌های قدیمی استدلال از نصوص شرعی که صحابه و تابعین و پیروان راستین آنها به کار می‌برده‌اند متفاوت می‌باشند.
قید کردن کلمه‌ی «معاصر» نشان می‌دهد که منظور از این پژوهش قرائت‌های قرآنی به معنای روش‌های تلفظ در قرائت قرآن (مانند قرائت‌های سبعه) نیست و با روشی که به معنای تأویل معانی قرآن بنا بر نظریات جدید غربی است تفاوت دارد؛ روشی که هیچ ارتباطی به روش استدلال سلف صالح از قرآن کریم ندارد. بنابراین هدف این پژوهش موضوع دوم است زیرا وصف معاصر برای آن به کار می‌رود، برخلاف معنای اول.
کلمه‌ی معاصر همچنین قرائت‌هایی که در گذشته ظهور کرده و خیلی زود انحراف آن آشکار شد را از تعریف خارج می‌کند مانند قرائت‌های مقاصدی از نص شرعی که می‌گوید عمل به برخی از نصوص شرعی به خاطر برخی از اهداف موهوم باید الغا شود و همچین قرائت‌هایی مانند آنچه در دوران سلف انحراف آن آشکار شد.
برخی از پژوهشگران به جای قرائت معاصر از واژه‌های دیگری همچون: «قرائت جدید» یا «قرائت نوگرا» یا «قرائت عصرانی» یا قرائت «علمانی» (سکولار) استفاده کرده‌اند.
بنا بر آنچه گذشت می‌توان هدف کلی از قرائت‌های معاصر قرآن کریم را چنین توضیح داد:
تعدد استدلال‌ها از قرآن کریم بنا بر نظریات جدیدی که ثابت نشده یا باطل بودن آن به اثبات رسیده است و رویگردانی از روش صحابه و تابعین در زمینه‌ی استدلال.
ادامه دارد …
نوشته: دکتر زیاد بن حمد العامر
ترجمه: ابراهیم منصوری
[۱] – أخرجه أحمد في المسند رقم (۱۱۷۷۳)، قال الهيثمي في مجمع الزوائد رقم (۱۴۷۶۳): (رواه أحمد ورجاله رجال الصحيح غير فطر بن خليفة، وهو ثقة)، وصححه الألباني في السلسلة الصحيحة رقم (۲۴۸۷).
[۲] – مصادر تلقی در واقع منابعی می‌باشند که مسلمانان از طریق آنها حقیقت دین و قانون اسلام را درک می‌کنند که اصلی‌ترین آن قرآن و حدیث است. مترجم
[۳] – نگا: مجمل مقاييس اللغة لابن فارس ۱/۷۵۰، لسان العرب ۱/۱۲۸ مادة: قرأ،.
[۴] – نگا: النص القرآني لقطب الريسوني ص ۲۰۷.
[۵] – القراءات المعاصرة للقرآن الكريم في ضوء ضوابط التفسير ص ۵۶.
[۶] – با در نظر داشتن گوینده‌ی نص. زیرا مناهج گذشتگان به تفسیر نص و بیان مراد متکلم از کلامش اهمیت می‌دادند
[۷] – با در نظر داشتن دریافت کننده‌ی نص. زیرا مناهج بسیاری از صاحبان قرائت‌های معاصر اهمیتی برای بیان مراد گوینده قائل نیستند بلکه به چگونگی فهم قاری از کلام گوینده اهمیت می‌دهند.
[۸] – النص القرآني لقطب الريسوني ص ۲۰۷.
[۹] – القرآن من التفسير الموروث إلى تحليل الخطاب الديني، محمد أركون ص ۷۰.